Kanser hastalarında pek çok neden ishale sebep olabilir. Özet olarak bu nedenler şöyledir;

• Kanserin Tipi
  • Karsinoid sendrom
  • Kolon kanseri
  • Lenfoma
  • Medüller tiroid kanseri
  • Pankreas kanseri, özellikle adacık hücreli tümörleri
  • Feokromastoma
• Cerrahi geçiren hastalarda tercih edilen ameliyat yöntemi
• Kemoterapide tercih edilen ilaç
  • Kapesitabin, sisplatin, sitozin arabinosid, siklofosfamid, danorubisin, dosetaksel, doksorubisin, 5-fluorouracil, interferon, irinotekan, lökovorin, metotreksat, oksaliplatin, paklitaksel, topotekan, lapatinib
• Işın alınan bölgenin anatomik yeri
  • Karın ,özelliklede bel,büyük ana damar ve alt karın çevresine ışın tedavisi uygulanması
• Kemik iliği transplantasyonu sonrası
• İlaç yan etkileri
  • Antibiyotik,magnezyum içeren antiasidler,antihipertansifler,kolşisin, digoksin, demir,gayta yumuşatıcı ilaçlar, metildopa, metklorpropamid, misoprostol, teofilin,potasyum takviyesi, propranolol,
• Eşlik eden hastalıklar
  • Şeker hastalığı
  • Tiroid hormonlarının fazla salgılanması
  • İnflamatuar bağırsak hastalıkları (Krohn hastalığı, HIV/AIDS, ülseratif kolit)
  • Tümör ilişkili tıkanıklık
• İnfeksiyonlar
• Kabızlık
• Diyet
  • Alkol,süt ve süt ürünleri
  • Kahve, çay, çikolata gibi kafein içeren ürünler
  • Yüksek lifli besinler (çiğ sebze ve meyveler, kuruyemiş, çekirdek, tam buğday ürünleri, kuru bakliyatlar, yağda kızartılmış yiyecekler)
  • Sorbitol içeren yiyecekler( bonibon, sakız gibi), acılı, baharatlı yiyecekler, gazlı içecekler, turp, pancar gibi gaz yapabilecek yiyecekler ve bu besinlerden hazırlanan ürünler, kavun
• Psikolojik faktörler(Stres gibi)

Biz bu yazımızda kemoterapi ilişkili ishal üzerinde duracağız;

Kanser hücreleri hızlı ve kontrolsüz bölünen hücrelerdir. Kemoterapi, hızla bölünen hücrelere zarar verir. Ancak kanser hücreleri dışında bağırsak sisteminin iç yüzeyini döşeyen hücreler de hızla bölünen hücrelerdir ve kemoterapi sonrası bu hücrelerde meydana gelen hasar sonrası  ishal oluşabilir. Bunun dışında bazı kemoterapi ilaçlarının yan etkileri sonucunda ishal oluşabilir. Kemoterapi kaynaklı ishal, kanser tedavisinin sık görülen yan etkilerinden biridir. İshal, rahatsız edici olmasının yanında, iyi tedavi edilmediğinde yaşamı tehdit eden bir yan etkidir. Sıvı kaybı, elektrolit eksiklikleri,  besinlerin emilimindeki azalmaya bağlı yetersiz beslenme, artmış bağırsak hareketlerine bağlı ağrı, inflamasyon ve kanama ile sonuçlanabilir.

Risk Faktörleri;

1)Hastaya ait faktörler:

• İleri yaş
• Kadın cinsiyet
• Hastaların genel iyilik halinde azalma
• Bağırsaklarla ilgili başka hastalık varlığı (kolit, laktoz intoleransı)
• Bağırsak tümörü varlığı

2)Tedavi ile ilgili faktörler

• Kemoterapi ilaçları: Bazı ilaçların kemoterapiye bağlı ishal yapma yan etkileri daha fazladır. Özellikle mide bağırsak sistemi kanserleri ve kolorektal kanserlerin  tedavisinde kullanılan  kemoterapötikler daha fazla ishale yol açar. (En sık irinotekan ve  floropirimidinler de   (5-florourasil) gözlenir.
• Kemoterapinin sıklığı, dozu, veriliş yolu
• Daha önce kemoterapi ilişkili ishal öyküsü olması
• Karın ve kalça bölgesine ışın alınması

Tablo 1 İshal için ABD. Ulusal Kanser Enstitüsünün  Ortak Terminoloji Kriterleri

Hastalar aşağıdaki semptomlar açısından sorgulanmalıdır;

• Baş dönmesi
• Sersemlik
• Bilinç bulanıklığı
• Uyuklama hali
• Ateş
• Bulantı
• Kusma
• Kramp
• Karın ağrısı
• Düşük tansiyon

Bu semptomlara göre ishal komplike olmayan ve komplike olarak ikiye ayrılır ve tedavi buna göre yapılır.

• Komplike olmayan ishal
  • Yukarıda söz edilen bulgular olmadan derece 1 veya 2 ishal olmasıdır.
  • Belirtilere yönelik tedavi uygulanır.
• Komplike ishal
  • Derece 3 veya 4 ishal olması ya da
  • Derece 1 veya 2 ishali olup aşağıda sayılan bulguların eşlik etmesi;
    • Bulantı, kusma
    • Beyaz küre sayısında düşme
    • Ateş
    • Kanla yayılan enfeksiyon
    • Kramp
    • Ciddi sıvı kaybı
    • Gaytada kan olması
    • Hastaların genel iyilik halinde azalma olması
  • Kapsamlı değerlendirme ve yakın takip yapılmalıdır.

24 saatlik dışkılama sayısını, dışkının rengini, kıvamını doktorunuza bildirmek için gözlemlememiz gerekir.

İshal yönetimi:

1 ) İshal yapan diğer nedenlerin ekarte edilmesi

İlk olarak kanser hastasında ishal yapabilecek diğer nedenler dışlanmalıdır.  Gayta yumuşatıcı, laksatif ve antiasid kullanımı gibi ilaçların dışlanması, enfeksiyon, tam olmayan bağırsak tıkanıklığı, gaytanın sertleşmesi, bağırsaklarla ilgili geçirilen operasyon nedeniyle oluşan kısa bağırsak sendromu, akut radyasyon reaksiyonları ekarte edilmelidir.  Yüksek lifli ve laktozlu beslenmek diyareye neden olabilir, bu açıdan hasta sorgulanmalıdır.

 2) Diyet:

• Hafif ve orta dereceli ishaller için sadece diyet değişikliği tedavide yeterli olabilir.
• 3 büyük ana öğün yerine 5-6 kez küçük öğün alınmalıdır.
• İshali arttıracağından çok sıcak ve soğuk gıdaları/sıvıları yiyip/içmemelisiniz.
• Yiyeceklerin oda ısısında ve ılık olmasına dikkat ediniz.
• İshaliniz devam ettiği sürece çok posa bırakan ve sindirim sisteminizi tahriş edebilecek gıdalar almayınız. Bunlar; çiğ sebzeler, kepekli veya bütün taneli buğday ekmeği, fındık, çekirdek, yağlı gıdalar, fasulye, taze ve kurutulmuş meyveler, meyve suları(üzüm suyu, kızılcık suyu hariç), çikolata, baharatlı ve acılı yemekler, sarımsak, hardal, turşu ve alkollü içeceklerdir.
• Peynir, yumurta, haşlanmış patates, pirinç lapası, makarna, muz, elma püresi, tuzlu ayran, yoğurt gibi yüksek kalorili ve potasyum açısından zengin gıdalar alınız.
• Süt, peynir, krema gibi süt ürünlerini tüketmeyiniz.
• Kafeinli ve karbonatlı içecekler içmeyiniz.
• Kahve, koyu çay, alkol, tütün ve tatlılardan uzak durunuz.
• Kendinizi iyi hissettikçe, diyetinize az posalı yiyecekleri ekleyiniz.
• Sadece sıvı gıdayı iki günden fazla almayınız.

3) Sıvı tedavisi:

İshal tedavisinde sıvı kaybının yerine konulması çok önemlidir. Her gün aldığımız sıvı miktarına ek olarak kaybettiğimiz sıvıyı yerine koymamız gerekir. Günde 3-4 litre veya daha fazla sıvı alınması gerekebilir. Sıvı ihtiyacı için sudan başka elma suyu, açık çay, ayran tüketilebilinir.  Tek başına su tüketimi kandaki tuz ve kalsiyumun daha çok düşmesine neden olabilir, bu durum yaşamı tehdit edebilir.

 4) İlaç tedavisi:

Opioidler bağırsak mukoza hücrelerine bağlanarak geçiş zamanını azaltarak diyareyi azaltır. Bir opioid olan loperamid , kemoterapi ilişkili ishallerde ilk reçete edilen ilaçtır. Loperamid bağırsak hareketlerini ve dışkıda kaybedilen sıvı miktarını azaltır. Hafif ve orta şiddetteki ishal için etkili iken ağır ishallerde yeterli değildir. Metilsellüloz, pektin gibi absorbentler  fekal materyale yoğunluk kazandıran maddelerdir. Kesin kanıt yoktur ama etkili olabileceği belirtilmektedir.  İshal için ilaç almadan önce mutlaka doktorunuza   görünmelisiniz.

5)Bakım:

• Sık dışkılama tahrişlere neden olacağından anal bölgenizin temizliğine daha fazla dikkat ediniz.
• Anal bölgenizi her dışkılamadan sonra sabunla iyice temizleyin, ılık su ile durulayınız.
• Sert ve tahriş edici tuvalet kâğıtları kullanmayınız.
• Anüs çevresindeki kızarıklık ve çatlaklara dikkat edin ve doktorunuza bildiriniz.
• Basur yakınmanız varsa ve şikâyet yaratıyorsa mutlaka doktorunuzla görüşünüz. 
  Dışkılamanın rengini miktarını, sıklığını, kıvamını kanama durumunu doktorunuza bilgi vermek amacıyla gözleyiniz.

Şu durumlarda doktor ya da hemşirenizi aramalısınız;

• Kendinizi sersemlemiş hissediyorsanız,
• Ateşiniz 38 derece veya daha fazla ise,
• İshal ve kramplarınız bir günden fazla ise,
• Rektal bölgenizde yara ya da kanama var ise.