Yara nedir?

Bir travma sonucu deri yada mukozanın bütünlüğünün bozulmasıdır. Aynı zamanda kan damarları, adale ve sinir gibi yapılar etkilenebilir. Derinin koruma özelliği bozulacağından enfeksiyon riski artar.

Kaç çeşit yara vardır?

Kesik yaralar: Bıçak, çakı, cam gibi kesici aletlerle oluşur. Genellikle basit yaralardır. Derinlikleri kolay belirlenir.

Ezikli yaralar: Taş yumruk ya da sopa gibi etkenlerin şiddetli olarak çarpması ile oluşan yaralardır. Yara kenarları eziktir. Çok fazla kanama olmaz, ancak doku zedelenmesi ve hassasiyet vardır.

Delici yaralar: Uzun ve sivri aletlerle oluşan yaralardır. Yüzey üzerinde derinlik hakimdir. Aldatıcı olabilir tetanos tehlikesi vardır.

Parçalı yaralar: Dokular üzerinde bir çekme etkisi ile meydana gelir. Doku ile ilgili tüm organ, saçlı deride zarar görebilir.

Kirli (enfekte) yaralar: Mikrop kapma ihtimali olan yaralardır. Enfeksiyon riski yüksek yaralar şunlardır:

• Gecikmiş yaralar (6 saatten fazla),
• Dikişleri ayrılmış yaralar,
• Kenarları muntazam olmayan yaralar,
• Çok kirli ve derin yaralar,
• Ateşli silah yaraları,
• Isırma ve sokma ile oluşan yaralar.

Yaraların ortak belirtileri nelerdir?

• Ağrı
• Kanama
• Yara kenarının ayrılması

Yaralanmalarda ilkyardım nasıl olmalıdır?

• Yaşam bulguları değerlendirilir (ABC),
• Yara yeri değerlendirilir,
  • Oluş şekli
  • Süresi
  • Yabancı cisim varlığı
  • Kanama vb.
• Kanama durdurulur,
• Üzeri kapatılır,
• Sağlık kuruluşuna gitmesi sağlanır,
• Tetanos konusunda uyarıda bulunulur,
• Yaradaki yabancı cisimlere dokunulmamalıdır!

Ciddi yaralanmalar nelerdir?

• Kenarları birleşmeyen veya 2-3 cm olan yaralar,
• Kanaması durdurulamayan yaralar,
• Kas veya kemiğin göründüğü yaralar,
• Delici aletlerle oluşan yaralar,
• Yabancı cisim saplanmış olan yaralar,
• İnsan veya hayvan ısırıkları,
• Görünürde iz bırakma ihtimali olan yaralar.

Ciddi yaralanmalarda ilkyardım nasıl olmalıdır?

• Yaraya saplanan yabancı cisimler çıkarılmaz,
• Yarada kanama varsa durdurulur,
• Yara içi kurcalanmamalıdır,
• Yara temiz bir bezle örtülür (nemli bir bez),
• Yara üzerine bandaj uygulanır,
• Tıbbi yardım istenir (112).

Delici göğüs yaralanmalarında ne gibi sorunlar görülebilir?

Göğsün içine giren cisim, akciğer zarı ve akciğeri yaralar. Bunun sonucunda şu belirtiler görülebilir:

• Yoğun ağrı
• Solunum zorluğu
• Morarma
• Kan tükürme
• Açık pnömotoraks (Göğüsteki yarada nefes alıyor görüntüsü)

Delici göğüs yaralanmalarında ilkyardım nasıl olmalıdır?

• Hasta/yaralının bilinç kontrolü yapılır,
• Hasta/yaralının yaşam bulguları değerlendirilir (ABC),
• Yara üzerine plastik poşet naylon vb. sarılmış bir bezle kapatılır,
• Nefes alma sırasında yaraya hava girmesini engellemek, nefes verme sırasında havanın dışarı çıkmasını sağlamak için yara üzerine konan bezin bir ucu açık bırakılır,
• Hasta/yaralı bilinci açık ise yarı oturur pozisyonda oturtulur,
• Ağızdan hiçbir şey verilmez,
• Yaşam bulguları sık sık kontrol edilir,
• Açık pnömotoraksta şok ihtimali çok yüksektir. Bu nedenle şok önlemleri alınmalıdır,
• Tıbbi yardım istenir (112).

Delici karın yaralanmalarında ne gibi sorunlar olabilir?

• Karın bölgesindeki organlar zarar görebilir,
• İç ve dış kanama ve buna bağlı şok oluşabilir,
• Karın tahta gibi sert ve çok ağrılı ise durum ciddidir,
• Bağırsaklar dışarı çıkabilir.

Delici karın yaralanmalarında ilkyardım nasıl olmalıdır?

• Hasta/yaralının bilinç kontrolü yapılır,
• Hasta/yaralının yaşam bulguları kontrol edilir,
• Dışarı çıkan organlar içeri sokulmaya çalışılmaz, üzerine geniş ve nemli temiz bir bez örtülür,
• Bilinç yerinde ise sırt üstü pozisyonda bacaklar bükülmüş olarak yatırılır, ısı kaybını önlemek için üzeri örtülür,
• Ağızdan yiyecek ya da içecek bir şey verilmez,
• Yaşam bulguları sık sık izlenir,
• Tıbbi yardım istenir (112).

Kafatası ve omurga yaralanmaları neden önemlidir?

Darbenin şiddetine bağlı olarak kafatası boşluğunda yer alan merkezi sinir sistemi etkilenebilir. Bel kemiğindeki yaralanmalarda omurgada ani sıkışma ya da ayrılma meydana gelebilir. Bunun sonucunda sinir sistemi etkilenerek bazı olumsuz sonuçlar oluşabilir. Trafik kazalarında ölümlerin % 80’i kafatası ve omurga yaralanmalarından olmaktadır.

Kafatası yaralanmaları çeşitleri nelerdir?

Saçlı deride yaralanmalar: Saç derisi kafatası yüzeyi üzerinde kolaylıkla yer değiştirebilir ve herhangi bir darbe sonucu kolayca ayrılabilir. Bu durumda çok fazla miktarda kanama olur, bu nedenle öncelikle kanamanın durdurulması gereklidir.

Kafatası, beyin yaralanmaları:

Kafatası kırıkları: Kafatası kırıklarında beyin zedelenmesi, kemiğin kırılmasından daha önemlidir. Bu nedenle beyin hasarı bulguları değerlendirilmelidir.

Yüz yaralanmaları: Ağız ve burun yaralanmalarında solunum ciddi şekilde etkilenebilir ve duyu organları zarar görebilir. Bir yüz yaralanması sonucunda burun, çene kemiği kemiklerinde yaralanma görülebilir.

Omurga (bel kemiği) yaralanmaları: En çok zarar gören bölge bel ve boyun bölgesidir ve çok ağrılıdır. Kazalarda en çok boyun etkilenir.

Kafatası ve omurga yaralanmalarının nedenleri nelerdir?

• Yüksek bir yerden düşme,
• Baş ve gövde yaralanması,
• Otomobil ya da motosiklet kazaları,
• Spor ve iş kazaları,
• Yıkıntı altında kalma,

Kafatası ve omurga yaralanmalarında belirtiler nelerdir?

• Bilinç düzeyinde değişmeler, hafıza değişiklikleri ya da hafıza kaybı,
• Başta, boyunda ve sırtta ağrı,
• Elde ve parmaklarda karıncalanma ya da his kaybı,
• Vücudun herhangi bir yerinde tam ya da kısmi hareket kaybı,
• Baş ya da bel kemiğinde şekil bozukluğu,
• Burun ve kulaktan beyin omurilik sıvısı ve kan gelmesi,
• Baş, boyun ve sırtta dış kanama,
• Sarsıntı,
• Denge kaybı,
• Kulak ve göz çevresinde morluk,

      Ancak, hastada hiçbir belirti yoksa bile;

• Yüz ve köprücük kemiği yaralanmaları,
• Tüm düşme vakaları,
• Trafik kazaları,
• Bilinci kapalı tüm hasta / yaralılar kafa ve omurga yaralanması olarak var sayılmalıdır.

Kafatası ve omurga yaralanmalarında ilkyardım nasıl olmalıdır?

• Bilinç kontrolü yapılır,
• Yaşam bulguları değerlendirilir,
• Hemen tıbbi yardım istenir (112),
• Bilinci açıksa hareket etmemesi sağlanır,
• Her hangi bir tehlike söz konusu ise düz pozisyonda sürüklenir,
• Baş-boyun-gövde ekseni bozulmamalıdır,
• Yardım geldiğinde sedyeye baş-boyun-gövde ekseni bozulmadan alınmalıdır,
• Taşınma ve sevk sırasında sarsıntıya maruz kalmaması gerekir,
• Tüm yapılanlar ve hasta/yaralı hakkındaki bilgiler kaydedilmeli ve gelen ekibe bildirilmelidir,
• Asla yalnız bırakılmamalıdır.

1- Kendisinin ve hasta/yaralının güvenliğinden emin olunur,

2- Hasta/yaralının omuzlarına dokunup   “iyi misiniz?” diye sorularak bilinci kontrol edilir; eğer bilinci yok ise:

3- Çevreden yüksek sesle yardım çağrılır; 112 aratılır;  

4- Hasta/yaralı sert bir zemin üzerine sırt üstü yatırılır,

5- Hasta/yaralının yanına diz çökülür,

6- Hasta/yaralının boynunu ve göğsünü saran giysiler açılır,

7- Hasta/yaralının ağız içi kontrol edilir; görünen yabancı cisim var ise çıkartılır,

8- Hava yolunu açmak için bir el hasta/yaralının alnına, diğer elin iki parmağı çene kemiğinin üzerine yerleştirilir,

9- Çene kemiğinin uzun kenarı yere dik gelecek şekilde alından bastırılıp, çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilir; hastaya baş geri çene yukarı pozisyonu verilir,

10- Hasta/yaralının solunum yapıp yapmadığı bak-dinle-hisset yöntemiyle 10 saniye süre ile kontrol edilir:

• Göğüs kafesinin solunum hareketlerine bakılır,
• Eğilip, kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenirken diğer el göğüs üzerine hafifçe yerleştirilerek hissedilir.

11- Hasta/ yaralının solunumu yok ise,

12- Çevrede başka kimse yok ve ilkyardımcı yalnız ise, kendisi 112’yi arar,

13- Kalp basısı uygulamak için göğüs kemiğinin alt ve üst ucu tespit edilerek alt yarısına bir elin topuğu yerleştirilir,

14- Diğer el bu elin üzerine yerleştirilir,

15- Her iki elin parmakları birbirine kenetlenir,

16- Ellerin parmakları göğüs kafesiyle temas ettirilmeden, dirsekler bükülmeden, göğüs kemiği üzerine vücuda dik olacak şekilde tutulur,

17- Göğüs kemiği 5 cm aşağı inecek şekilde ( yandan bakıldığında göğüs yüksekliğinin 1/3’ü kadar) 30 kalp basısı uygulanır, bu işlemin hızı dakikada 100 bası olacak şekilde ayarlanır,

18-  Baş geri çene yukarı pozisyonu tekrar verilerek hava yolu açıklığı sağlanır,

19- Alnın üzerine konulan elin baş ve işaret parmağını kullanarak hasta/ yaralının burnu kapatılır,

20- Normal bir soluk alınır, baş geri çene yukarı pozisyonunda iken hasta/yaralının ağzını içine alacak şekilde ağız yerleştirilir,

21- Hasta /yaralının göğsünü yükseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniye süren 2 nefes verilir, havanın geriye çıkması için zaman verilir,

22- Hasta/ yaralıya 30 kalp masajından sonra 2 solunum yaptırılır, (30;2)

23- Temel yaşam desteğine hasta/yaralının yaşamsal refleksleri veya tıbbi yardım gelene kadar kesintisiz devam edilir.

1-  İlkyardımcı eline geniş, kuvvetli ve esnemeyen bir sargı alır,

2- Şerit yarı uzunluğunda katlanır, uzuv etrafına sarılır,

3- Bir ucu halkadan geçirip çekilir ve iki ucu bir araya getirilir,

4-  Kanamayı tamamen durduracak yeterlikte sıkı bir bağ atılır,

• Sargının içinden sert cisim (kalem gibi) geçirilir ve uzva paralel konuma getirilir,
• Kanama durana kadar sert cisim döndürülür,

5- Sert cisim uzva dik konuma getirilerek sargı çözülmeyecek şekilde tespit edilir,

6- Hasta/yaralının elbisesinin üzerine,  adı ve turnikenin uygulandığı zaman (saat ve dakika) yazılı bir kart iğnelenir,

7- Çok sayıda yaralı olduğunda, yaralının alnına rujla veya sabit kalemle “turnike” veya “T” harfi yazılır,

8- Hasta/yaralı pansuman ve turnikesi görülecek şekilde battaniye ile sarılır,

9- Turnike 15-20 dakika aralıklarla gevşetilir, sonra tekrar sıkılır.

Eğer; uzuv kopması var ise;

1- Kopan parça temiz su geçirmez ağzı kapalı bir plastik torbaya yerleştirilir,

2- Kopan parçanın konduğu torba buz içeren ikinci bir torbanın içine konur,

3- Kopmuş uzuv parçasının konduğu plastik torba ağzı kapatıldıktan sonra, içerisinde 1 ölçek suya 2 ölçek buz konulmuş ikinci bir torbaya ya da kovaya konulur. Bu şekilde, kopmuş uzuv parçasının buz ile direkt teması önlenmiş ve soğuk bir ortamda taşınması sağlanmış olur.

4- Torba hasta/yaralı ile aynı vasıtaya konur, üzerine hastanın adı ve soyadını yazılır, en geç 6 saat içinde sağlık kuruluşuna sevk edilir,

5- Tıbbi birimler haberdar edilir (112).

Şok nedir?

Kalp-damar sisteminin yaşamsal organlara uygun oranda kanlanma yapamaması nedeniyle ortaya çıkan ve tansiyon düşüklüğü ile seyreden bir akut dolaşım yetmezliğidir.

Kaç çeşit şok vardır?

Nedenlerine göre 4 çeşit şok vardır:

• Kardiyojenik şok (Kalp kökenli)
• Hipovolemik şok (Sıvı eksikliği)
• Toksik şok (Zehirlenme ile ilgili)
• Anaflaktik şok (Alerjik)

Şok belirtileri nelerdir?

• Kan basıncında düşme
• Hızlı ve zayıf nabız
• Hızlı ve yüzeysel solunum
• Ciltte soğukluk, solukluk ve nemlilik
• Endişe, huzursuzluk
• Baş dönmesi,
• Dudak çevresinde solukluk ya da morarma
• Susuzluk hissi
• Bilinç seviyesinde azalma

Şokta ilkyardım uygulamaları nelerdir?

Ø  Kendinin ve çevrenin güvenliği sağlanır,

• Hasta/yaralı sırt üstü yatırılır,
• Hava yolunun açıklığı sağlanır,
• Hasta/yaralının mümkün olduğunca temiz hava soluması sağlanır,
• Varsa kanama hemen durdurulur,
• Şok pozisyonu verilir,
• Hasta/yaralı sıcak tutulur,
• Hareket ettirilmez,
• Hızlı bir şekilde sağlık kuruluşuna sevki sağlanır (112),
• Hasta/yaralının endişe ve korkuları giderilerek psikolojik destek sağlanır.

Şok pozisyonu nasıl verilir?

• Hasta/yaralı düz olarak sırt üstü yatırılır,
• Hasta/yaralının bacakları 30cm kadar yukarı kaldırılarak, bacakların altına destek konulur (Çarşaf, battaniye yastık, kıvrılmış giysi vb.),
• Üzeri örtülerek ısıtılır,
• Yardım gelinceye kadar hasta / yaralının yanında kalınır,
• Belli aralıklarla (2–3 dakikada bir) yaşam bulguları değerlendirilir.

Doğal deliklerden çıkan kanamalarda ilkyardım:

Burun kanaması:

• Hasta/yaralı sakinleştirilir, endişeleri giderilir,
• Oturtulur,
• Başı hafifçe öne eğilir,
• Burun kanatları 5 dakika süre ile sıkılır,
• Uzman bir doktora gitmesi sağlanır.

Kulak kanaması:

• Hasta/yaralı sakinleştirilir, endişeleri giderilir,
• Kanama hafifse kulak temiz bir bezle temizlenir,
• Kanama ciddi ise, kulağı tıkamadan temiz bezlerle kapanır,
• Bilinci yerinde ise hareket ettirmeden sırt üstü yatırılır, bilinçsiz ise kanayan kulak üzerine yan yatırılır,
• Kulak kanaması, kan kusma, anüs, üreme organlarından gelen kanamalarda hasta/yaralı kanama örnekleri ile uzman bir doktora sevk edilir.

Kanamalarda üçgen bandaj uygulaması nasıl yapılmalıdır?

Üçgen bandaj, vücudun değişik bölümlerinde bandaj ve/veya askı olarak kullanılabilir. Üçgen bezin tepesi tabanına doğru getirilip yerleştirilir, sonra bir ya da iki kez daha bunun üzerine katlanarak istenilen genişlikte bir sargı bezi elde edilmiş olur.

Elde üçgen bandaj uygulama:

Parmaklar, üçgenin tepesine gelecek şekilde el üçgen sargının üzerine yerleştirilir. Üçgenin tepesi bileğe doğru katlanır. Elin sırtında, üçgenin uçları karşı karşıya getirilir ve çaprazlanır, bilek seviyesinde düğümlenir.

Ayağa üçgen bandaj uygulama:

Ayak, üçgenin üzerine düz olarak, parmaklar üçgenin tepesine bakacak şekilde yerleştirilir. Üçgen bandajın tepesini ayağın üzerinde çaprazlayacak şekilde öne doğru getirilir. İki ucu ayak bileği etrafında düğümlenir.

Dize üçgen bandaj uygulama:

Üçgenin tabanı dizin 3–4 parmak altında ve ucu dizin üzerine gelecek şekilde yerleştirilir. Dizin arkasından uçları çaprazlanır, dizin üstünde uçları düğümlenir.

Göğse üçgen bandaj uygulama:

Üçgenin tepesi omuza yerleştirilir ve tabanı göğsü saracak şekilde sırtta düğümlenir. Bu düğüm ile üçgenin tepesi, bir başka bez kullanılarak birbirine yaklaştırılarak bağlanır.

Kalçaya üçgen bandaj uygulama:

Üçgenin tabanı uyluğun alt kısmının etrafında düğümlenir, tepesi ise belin etrafını saran bir kemer ya da beze bağlanır.

Olay yerini değerlendirmenin amacı nedir?

• Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması,
• Olay yerindeki hasta/yaralı sayısının ve türlerinin belirlenmesidir.

Olay yerinin hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin ardından yapılacak müdahaleler planlanır.

Olay yerinin değerlendirilmesinde yapılacak işler nelerdir?

Herhangi bir olay yerinin değerlendirilmesinde aşağıdakiler mutlaka yapılmalıdır:

• Kazaya uğrayan araç mümkünse yolun dışına ve güvenli bir alana alınmalı, kontağı kapatılmalı, el freni çekilmeli, araç LPG’li ise aracın bagajında bulunan tüpün vanası kapatılmalıdır,
• Olay yeri yeterince görünebilir biçimde işaretlenmelidir. Kaza noktasının önüne ve arkasına gelebilecek araç sürücülerini yavaşlatmak ve olası bir kaza tehlikesini önlemek için uyarı işaretleri yerleştirilmeli; bunun için üçgen reflektörler kullanılmalıdır,
• Olay yerinde hasta/yaralıya yapılacak yardımı güçleştirebilecek veya engelleyebilecek meraklı kişiler olay yerinden uzaklaştırılmalıdır,
• Olası patlama ve yangın riskini önlemek için olay yerinde sigara içilmemelidir,
• Gaz varlığı söz konusu ise oluşabilecek zehirlenmelerin önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır,
• Ortam havalandırılmalıdır,
• Kıvılcım oluşturabilecek ışıklandırma veya çağrı araçlarının kullanılmasına izin verilmemelidir,
• Hasta/yaralı yerinden oynatılmamalıdır,
• Hasta/yaralı hızla yaşam bulguları yönünden (ABC) değerlendirilmelidir,
• Hasta/yaralı kırık ve kanama yönünden değerlendirilmelidir,
• Hasta/yaralı sıcak tutulmalıdır,
• Hasta/yaralının bilinci kapalı ise ağızdan hiçbir şey verilmemelidir,
• Tıbbi yardım istenmelidir (112),
• Hasta/yaralının endişeleri giderilmeli, nazik ve hoşgörülü olmalıdır,
• Hasta/yaralının paniğe kapılmasını engellemek için yarasını görmesine izin verilmemelidir,Hasta/yaralı ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir,
• Yardım ekibi gelene kadar olay yerinde kalınmalıdır.

Kanama nedir?

Damar bütünlüğünün bozulması sonucu kanın damar dışına (vücudun içine veya dışına doğru) doğru akmasıdır. Kanamanın ciddiyeti aşağıdaki durumlara bağlıdır:

• Kanamanın hızı,
• Vücutta kanın aktığı bölge,
• Kanama miktarı,
• Kişinin fiziksel durumu ve yaşı.

Kaç çeşit kanama vardır?

Vücutta kanın aktığı bölgeye göre 3 çeşit kanama vardır:

• Dış kanamalar: Kanama yaradan vücut dışına doğru olur.
• İç kanamalar: Kanama vücut içine olduğu için gözle görülemez.

Doğal deliklerden olan kanamalar: Kulak, burun, ağız, anüs, üreme organlarından olan kanamalardır.

Damar tipine göre ise: Kanama arter (atardamar), ven (toplardamar) ya da kılcal damar kanaması olabilir. Atar damar kanamaları kalp atımları ile uyumlu olarak kesik kesik akar ve açık renklidir. Toplardamar kanamaları ise koyu renkli ve sızıntı şeklindedir. Kılcal damar kanaması küçük kabarcıklar şeklindedir.

Kanamanın değerlendirilmesinde, şok belirtilerinin izlenmesi çok önemlidir.

Vücutta baskı uygulanacak noktalar nelerdir?

Ataradamar kanamalarında kan basınç ile fışkırır tarzda olur. Bu nedenle, kısa zamanda çok kan kaybedilir. Bu tür kanamalarda asıl yapılması gereken, kanayan yer üzerine veya kanayan yere yakın olan bir üst atardamar bölgesine baskı uygulanmasıdır. Vücutta bu amaç için belirlenmiş baskı noktaları şunlardır:

1-Boyun: Boyun atardamarı (şah damarı) baskı yeri

2-Köprücük kemiği üzeri: Kol atardamarı baskı yeri

3-Koltukaltı: Kol atardamarı baskı yeri

4-Kolun üst bölümü: Kol atardamarı baskı yeri

5-Kasık: Bacak atardamarı baskı yeri

6-Uyluk: Bacak atardamarı baskı yeri

Kanamalarda ilkyardım uygulamaları nelerdir?

Dış kanamalarda ilkyardım:

• İlkyardımcı kendini tanıtır ve hasta yaralı sakinleştirilir,
• Hasta/ yaralı sırt üstü yatırılır,
• Hasta/yaralının durumu değerlendirilir (ABC),
• Tıbbi yardım istenir (112),
• Yara ya da kanama değerlendirilir,
• Kanayan yer üzerine temiz bir bezle bastırılır,
• Kanama durmazsa ikinci bir bez koyarak basıncı arttırılır,
• Gerekirse bandaj ile sararak basınç uygulanır,
• Kanayan yere en yakın basınç noktasına baskı uygulanır,
• Kanayan bölge yukarı kaldırılır,
• Çok sayıda yaralının bulunduğu bir ortamda tek ilkyardımcı varsa, yaralı güç koşullarda bir yere taşınacaksa, uzuv kopması varsa ve/veya baskı noktalarına baskı uygulamak yeterli olmuyorsa boğucu sargı (turnike) uygulanır,
• Kanayan bölge dışarıda kalacak şekilde hasta/yaralının üstü örtülür,
• Şok pozisyonu verilir,
• Yapılan uygulamalar ile ilgili bilgiler (boğucu sargı uygulaması gibi) hasta/yaralının üzerine yazılır,
• Yaşam bulguları sık aralıklarla (2-3dakikada bir) değerlendirilir
• Hızla sevk edilmesi sağlanır.

İç kanamalarda ilkyardım:

İç kanamalar, şiddetli travma, darbe, kırık, silahla yaralanma nedeniyle oluşabilir. Hasta/yaralıda şok belirtileri vardır. İç kanama şüphesi olanlarda aşağıdaki uygulamalar yapılmalıdır:

• Hasta/yaralının bilinci ve ABC si değerlendirilir,
• Tıbbi yardım istenir (112)
• Üzeri örtülerek ayakları 30 cm yukarı kaldırılır,
• Asla yiyecek ve içecek verilmez,
• Hareket ettirilmez (özellikle kırık varsa),
• Yaşamsal bulguları incelenir,
• Sağlık kuruluşuna sevki sağlanır. 

Hangi durumlarda boğucu sargı (turnike) uygulanmalıdır?

• Çok sayıda yaralının bulunduğu bir ortamda tek ilkyardımcı varsa (kanamayı durdurmak ve daha sonra da diğer yaralılarla ilgilenebilmek için),
• Yaralı güç koşullarda bir yere taşınacaksa,
• Uzuv kopması varsa,
• Baskı noktalarına baskı uygulamak yeterli olmuyorsa

Boğucu sargı uygulaması kanamanın durdurulamadığı durumlarda başvurulacak en son uygulamadır. Ancak eskisi kadar sık uygulanmamaktadır. Çünkü uzun süreli turnike uygulanması sonucu doku harabiyeti meydana gelebilir ya da uzvun tamamen kaybına neden olunabilir.

Boğucu Sargı (turnike) uygulamasında dikkat edilecek hususlar neler olmalıdır?

• Turnike uygulamasında kullanılacak malzemelerin genişliği en az 8–10 cm olmalı,
• Turnike uygulamasında ip, tel gibi kesici malzemeler kullanılmamalı,
• Turnikeyi sıkmak için tahta parçası, kalem gibi malzemeler kullanılabilir,
• Turnike kanama duruncaya kadar sıkılır, kanama durduktan sonra daha fazla sıkılmaz,
• Turnike uygulanan bölgenin üzerine hiçbir şey örtülmez,
• Turnike uygulamasının yapıldığı saat bir kağıda yazılmalı ve yaralının üzerine asılmalı,
• Uzun süreli kanamalardaki turnike uygulamalarında, kanayan bölgeye göre 15-20 dakikada bir turnike gevşetilmeli,
• Turnike uzvun koptuğu bölgeye en yakın olan ve deri bütünlüğünün bozulmamış olduğu bölgeye uygulanır.
• Turnike, kol ve uyluk gibi tek kemikli bölgelere uygulanır, ancak önkol ve bacağa el ve ayağın beslenmesini bozabileceği için uygulanmaz. Uzuv kopması durumlarında, önkol ve bacağa da turnike uygulanabilir

Amaçları;

• Hastalık ya da yaralanmanın ciddiyetinin değerlendirmesi,
• İlkyardım önceliklerinin belirlenmesi,
• Yapılacak ilkyardım yönteminin belirlenmesi,
• Güvenli bir müdahale sağlanması.

Hasta/yaralının İlk Değerlendirilme Aşamaları Nelerdir?

Hasta/yaralıya sözlü uyaranla ya da hafifçe omzuna dokunarak “iyi misiniz?” diye sorularak bilinç durumu değerlendirmesi yapılır. Bilinç durumunun değerlendirilmesi daha sonraki aşamalar için önemlidir. Buna göre hasta/yaralının ilk değerlendirilme aşamaları şunlardır: 

A-Havayolu açıklığının değerlendirilmesi:

• Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak solunum yolunu tıkayabilir ya da kusmuk, yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması gerekir.
• Hava yolu açıklığı sağlanırken hasta/yaralı baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır.
• Bilinç kaybı belirlenmiş kişide; ağız içine önce göz ile bakılmalı, eğer yabancı cisim var ise işaret parmağı yandan ağız içine sokularak cisim çıkartılmalıdır.
• Daha sonra bir el hasta/yaralının alnına, diğer elin 2 parmağı çene kemiğinin üzerine koyulur, alından bastırılıp çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilip Baş geri -Çene yukarı pozisyonu Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır.

B-Solunumun değerlendirilmesi:

İlkyardımcı, başını hasta/yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü hasta/yaralının ağzına yaklaştırır, Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir.  

• Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır,
• Eğilip kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenir ve hastanın soluğunu yanağında hissetmeye çalışılır,

Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır.

C-Dolaşımın değerlendirilmesi:

Dolaşımın değerlendirilmesi için ilkyardımcı; çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından 3 parmakla 5 saniye süre ile nabız almaya çalışılır.   

İlk değerlendirme sonucu hasta/yaralının bilinci kapalı fakat solunum ve nabzı varsa derhal koma pozisyonuna getirerek diğer yaralılar değerlendirilir.

Hasta/yaralının ikinci değerlendirmesi nasıl olmalıdır?

İlk muayene ile hasta/yaralının yaşam belirtilerinin varlığı güvence altına alındıktan sonra ilkyardımcı ikinci muayene aşamasına geçerek baştan aşağı muayene yapar.

 İkinci değerlendirme aşamaları şunlardır:

Görüşerek bilgi edinme:

• Kendini tanıtır,
• Hasta/yaralının ismini öğrenir ve adıyla hitap eder,
• Hoşgörülü ve nazik davranarak güven sağlar,
• Hasta/yaralının endişelerini gidererek rahatlatır,
• Olayın mahiyeti, koşulları, kişisel özgeçmişleri, sonuç olarak ne yedikleri, kullanılan ilaçlar ve alerjinin varlığı sorularak öğrenilir.

Baştan aşağı kontrol yapılır:

• Bilinç düzeyi, anlama, algılama,
• Solunum sayısı, ritmi, derinliği,
• Nabız sayısı, ritmi, şiddeti,
• Vücut veya cilt ısısı, nemi, rengi

Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma, morluk olup olmadığı, kulak ya da burundan sıvı veya kan gelip gelmediği değerlendirilir, ağız içi kontrol edilir.

Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali göz ardı edilmemelidir.

Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu ya da morarma olup olmadığı, hafif baskı ile ağrı oluşup oluşmadığı, kanama olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup olmadığı araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak hasta/yaralının sırtı da kontrol edilmelidir.

Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu, şişlik, morarma, ağrı ya da duyarlılık olup olmadığı ve karnın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli, ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık veya yara olup olmadığı araştırılmalıdır.

Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı varlığı, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı ve kırık olup olmadığı, nabız noktalarından nabız alınıp alınmadığı değerlendirilmelidir.

İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir.

1- Kendisinin ve bebeğin güvenliğinden emin olunur,

2- Ayak tabanına hafifçe vurarak bilinci kontrol edilir; eğer bilinci yok ise,

3- Çevreden yüksek sesle yardım çağrılır; 112 aratılır;

4- Bebek sert bir zemin üzerine sırt üstü yatırılır,

5- İlkyardımcı temel yaşam desteği uygulayacağı pozisyonu alır (yerde uygulama yapacak ise diz çöker, masa v.b. yerde uygulama yapacak ise ayakta durur),

6- Bebeğin boynunu ve göğsünü saran giysiler açılır,

7- Ağız içi gözle kontrol edilir; hava yolu tıkanıklığına neden olan yabancı cisim var ise çıkartılır,

8- Hava yolunu açmak için, bir el bebeğin alnına, diğer elin iki parmağı çene kemiğine koyulup baş hafifçe yukarı geri itilerek eğilir, baş geri çene yukarı pozisyonu verilir,

9- Bebeğin solunum yapıp yapmadığı bak-dinle-hisset yöntemiyle 10 saniye süre ile kontrol edilir:

• Göğüs kafesinin solunum hareketlerine bakılır,
• Eğilip, kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenirken diğer el göğüs üzerine hafifçe yerleştirilerek hissedilir,

10- Solunum yoksa ağız dolusu nefes alınır ve ağız bebeğin ağız ve burnunu içine alacak şekilde yerleştirilir,

11- Bebeğin göğsünü yükseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniye süren 2 solunum verilir, havanın geriye çıkması için zaman verilir,

12- Kalp basısı uygulamak için bebeğin (iki meme başının altındaki hattın ortası göğüs merkezini oluşturur) göğüs merkezi belirlenir,

13- Bir elin orta ve yüzük parmağı bebeğin göğüs merkezine yerleştirilir,

14- Göğüs kemiği 4 cm aşağı inecek şekilde ( yandan bakıldığında göğüs yüksekliğinin 1/3’ü kadar) 30 kalp basısı uygulanır, bu işlemin hızı dakikada 100 bası olacak şekilde ayarlanır,

15- Bebeğe 30 kalp masajından sonra 2 solunum yaptırılır (30;2) ,

16-  İlkyardımcı yalnız ise;  30;2 göğüs basısının 5 tur tekrarından sonra 112’yi kendisi arar,

17- Temel yaşam desteğine bebeğin yaşamsal refleksleri veya tıbbi yardım gelene kadar kesintisiz devam edilir.

• Şah damarı (adem elmasının her iki yanında)
• Ön-kol damarı (Bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası)
• Bacak damarı (Ayak sırtının merkezinde)
• Kol damarı (Kolun iç yüzü, dirseğin üstü)

Hasta/yaralıların dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atardamarından nabız alınır.

1- Kendisinin ve çocuğun güvenliğinden emin olunur,

2- Çocuğun omuzlarına dokunup  “iyi misiniz?” diye sorularak bilinci kontrol edilir; eğer bilinci yok ise:

3- Çevreden yüksek sesle yardım çağrılır; 112 aratılır;  

4- Çocuk sert bir zemin üzerine sırt üstü yatırılır,

5- Çocuğun yanına diz çökülür,

6- Çocuğun boynunu ve göğsünü saran giysiler açılır,

7- Ağız içi gözle kontrol edilir; hava yolu tıkanıklığına neden olan yabancı cisim var ise çıkartılır,

8- Hava yolunu açmak için bir el hasta/yaralının alnına, diğer elin iki parmağı çene kemiğinin üzerine yerleştirilir,

9- Çene kemiğinin uzun kenarı yere dik gelecek şekilde alından bastırılıp, çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilir; çocuğa baş geri çene yukarı pozisyonu verilir,

10- Hasta/yaralının solunum yapıp yapmadığı bak-dinle-hisset yöntemiyle 10 saniye süre ile kontrol edilir:

• Göğüs kafesinin solunum hareketlerine bakılır,
• Eğilip, kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenirken diğer el göğüs üzerine hafifçe yerleştirilerek hissedilir.

11- Solunum yok ise; alnın üzerine konulan elin baş ve işaret parmağını kullanarak çocuğun burnu kapatılır,

12-Baş geri çene yukarı pozisyonunda iken çocuğun ağzını içine alacak şekilde ağız yerleştirilir,

13- Çocuğun göğsünü yükseltmeye yarayacak kadar her biri 1 saniye süren 2 nefes verilir, havanın geriye çıkması için zaman verilir,

14- Kalp basısı uygulamak için göğüs kemiğinin alt ve üst ucu tespit edilerek alt yarısına bir elin topuğu yerleştirilir, (çocuk yetişkin görünümündeyse yetişkinlerde olduğu gibi iki el ile kalp basısı uygulanır ) , 

15- Elin parmakları göğüs kafesiyle temas ettirilmeden, dirsek bükülmeden, göğüs kemiği üzerine vücuda dik olacak şekilde tutulur,

16- Göğüs kemiği 5 cm aşağı inecek şekilde ( yandan bakıldığında göğüs yüksekliğinin 1/3’ü kadar) 30 kalp basısı uygulanır, bu işlemin hızı dakikada 100 bası olacak şekilde ayarlanır,

17- Çocuğa 30 kalp masajından sonra 2 solunum yaptırılır (30;2) ,

18- İlkyardımcı yalnız ise;  30;2 göğüs basısının 5 tur tekrarından sonra 112’yi kendisi arar,

19- Temel yaşam desteğine çocuğun yaşamsal refleksleri veya tıbbi yardım gelene kadar kesintisiz devam edilir.

İlkyardımcının insan vücudu, yapısı ve işleyişi konusunda bazı temel kavramları bilmesi, ilkyardımcı olarak yapacağı müdahalelerde bilinçli olmasını kolaylaştırır.

Hareket sistemi: Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görev yapar. Hareket sistemi şu yapılardan oluşur:

• Kemikler
• Eklemler
• Kaslar

Dolaşım sistemi: Vücut dokularının oksijen, besin, hormon, bağışıklık elemanı ve benzeri elemanları taşır ve yeniden geriye toplar. Dolaşım sistemi şu yapılardan oluşur:

• Kalp
• Kan damarları
• Kan

Sinir sistemi: Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerinin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı sağlar. Sinir sistemi şu yapılardan oluşur:

• Beyin
• Beyincik
• Omurilik
• Omurilik soğanı

Solunum sistemi: Vücuda gerekli olan gaz alışverişi görevini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar. Solunum sistemi şu organlardan oluşur:

• Solunum yolları
• Akciğerler

Boşaltım sistemi: Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevlerini yaparak vücutta iç dengeyi korur. Boşaltım sistemi şu organlardan oluşur:

• İdrar borusu
• İdrar kesesi
• İdrar kanalları
• Böbrekler

Sindirim sistemi: Ağızdan alınan besinlerin öğütülerek sindirilmesi ve kan dolaşımı vasıtasıyla vücuda dağıtılmasını sağlar. Sindirim sistemi şu organlardan oluşur:

• Dil ve dişler
• Yemek borusu
• Mide
• Safra kesesi
• Pankreas
• Bağırsaklar